Motorniczy dziejów

Dzieje alternatywne to świetne ćwiczenie z myślenia historycznego. Wbrew pozorom znacznie więcej tu wiedzy niż fantazji. Przeciwnicy historii alternatywnej podkreślają, że mnoży ona jedynie daty nieprawdziwe, a więc szkoda na nią czasu. Zwolennicy udowadniają, że dzięki innym zwrotnicom dziejów niż te, które były, możemy lepiej zrozumieć, kim jesteśmy współcześnie.

W roku 1555 król Zygmunt August otrzymuje ofertę utworzenia w Rzeczypospolitej Kościoła narodowego, na wzór anglikanizmu. Odmawia, jednak Chwalba i Harpula podejmują wyzwanie. „Dla polskiej szlachty wyznawana wiara nie stanowiła kwestii najważniejszej. Fundamentalna pozostawała wynikająca z przywilejów wolność szlachecka. Za przywileje szlachta była gotowa się bić. W imię wiary – niekoniecznie” – argumentują realność założenia polskiego Kościoła narodowego. Czasem formułują kontrowersyjne sądy, np. gdy twierdzą, że Konstytucja 3 maja doprowadziła do upadku Polski. Reforma Rzeczypospolitej, ze zniesieniem wolnej elekcji czy liberum veto, ich zdaniem sprowokowała Rosję. Gdyby nie było ustawy zasadniczej, nie byłoby drugiego i trzeciego rozbioru – twierdzą. Kto mógłby zostać królem po Stanisławie Poniatowskim? Może jego krewny, charyzmatyczny książę Józef Poniatowski? Z tego powstają kapitalne konsekwencje: skoro nie ma rozbiorów, nie ma też powstań narodowych. Nie ma całego panteonu bohaterów, poetów i symboli, które tak silnie nas ukształtowały. Niepotrzebne są pojedynki: Słowacki–Mickiewicz, Piłsudski–Dmowski, Herbert–Miłosz, Wałęsa–Jaruzelski. Kim bylibyśmy bez romantyzmu, który na przemian ściąga w dół i dodaje skrzydeł?

Chwalba i Harpula, niczym motorniczy dziejów, przestawiają zwrotnice możliwości, a powstaje z tego szereg arcyciekawych pytań o nas, współczesnych. Kilkakrotnie wykoleił się możliwy rozwój Polski. Warto zastanawiać się, czy niesprzyjających okoliczności mogliśmy uniknąć oraz dlaczego ich jednak nie uniknęliśmy.

Marcin Cielecki