Św. Jadwiga i zapach radości

Uroczystości opierały się na trzech zasadniczych obrzędach: Ekshumacji, Elewacji i Translacji. Żywot świętej Jadwigi w swojej narracji łączy te wydarzenia w jeden obchód co przez dawnych, ale i współczesnych badaczy poddawane jest krytyce i wątpliwości.

Istota pokanonizacyjnych obrzędów jadwiżańskich

Zgodnie z dawnym zwyczajem, wielokrotnie potwierdzonym w różnorodnych źródłach hagiograficznych, zapoczątkowanie kultu nowego świętego w danym miejscu wymagało wiedzy co do miejsca pochówku, która często wiązała się z cudownym odnalezieniem ciała. W kulturze religijnej średniowiecza tego typu wydarzenie nazwano inwencją i był to istotny ryt kultyczny. Różnica wobec innych tego typu wydarzeń znanych z hagiografii w przypadku św. Jadwigi polegała na tym, iż obrzęd ten miał miejsce już po oficjalnej kanonizacji, a grób nie był zapomniany, wręcz przeciwnie od samego początku pielęgnowany i otoczony szacunkiem.

Ekshumacja zwłok świętego była także bardzo istotnym przykładem demonstracji władzy, gdyż tego typu obrzęd musiał być zaakceptowany przez czynnik zarówno duchowny jak i świecki co było nawiązaniem do tradycji prawa rzymskiego. Wydarzenie otwarcia grobu św. Jadwigi wyczerpuje ten obowiązek, gdyż domniemana zgoda Kościoła wynikała z samego aktu kanonizacji oraz odpustów związanych z translacją, czy obecności na uroczystościach wysokich rangą hierarchów. Również dwór książęcy - zatem władza świecka - wyraził zgodę demonstrując to swoją obecnością podczas omawianych czynności.

Problematyka i znaczenie datacji

Zgodnie z treścią Żywota ekshumacja została dokonana 17 sierpnia 1267 roku. Data ta budzi u niektórych współczesnych badaczy zastrzeżenia. Argumentują to faktem braku w tym czasie ważnego święta we wspólnocie Kościoła. Tego typu zarzuty mają jednak bardzo nikłe podstawy, gdyż analizując zrekonstruowany średniowieczny kalendarz liturgiczny dla diecezji wrocławskiej można zauważyć, iż omawiane czynności ekshumacyjne doczesnych szczątków nowej świętej odbyły się pomiędzy bardzo ważnymi uroczystościami - Wniebowzięcia NMP (15 sierpnia), która na Śląsku obchodzona była w najwyższej randze stopnia liturgicznego tzw. Triplex, wraz z oktawą w stopniu podwójnym tzw. duplex; a świętem patronalnym kościoła klasztornego w Trzebnicy czyli św. Bartłomieja Apostoła (24 sierpnia) również obchodzonym w stopniu duplex.

Gwoli ścisłości należy dodać, że wspomniana gradacja świąt pochodzi z późniejszego okresu niż same uroczystości jadwiżańskie, jednak od samego początku wspomniane święto maryjne należało do najważniejszych w Kościele, a w tradycji duchowej zakonu cystersów rys maryjny miał istotne znaczenie, czego nie można pominąć mając w pamięci przynależność klasztoru trzebnickiego do tej rodziny zakonnej.

Aby lepiej to sobie uzmysłowić i utrwalić warto w tym miejscu odnieść się do XII-wiecznego kalendarza cysterskiego, gdzie zaznaczono, że świętowanie Wniebowzięcia NMP, oraz przypisanej oktawy obowiązywało w stopniu 12 lekcyjnym jako dzień wolny od pracy (łac. festum fori). Wspomniany ryt 12 lekcyjny był najwyższym rangą stopniem przeznaczonym na najważniejsze obchody kościelne w tzw. proprium zakonnym Cystersów. Ten sam ryt dotyczył także w tym czasie święta apostoła Bartłomieja. To jednoznacznie wskazuje na przemyślaną decyzję, by w tym okresie dokonać obrzędów z udziałem relikwii św. Jadwigi w Trzebnicy.

W Żywocie mowa jest o wielkiej rzeszy uczestników tego wydarzenia, którzy przybyć mogli do Trzebnicy z okazji odbywających się dorocznych sierpniowych uroczystości. A to świadczyłoby, iż ekshumacja musiała nastąpić kilka dni przed tą uroczystością. Trudno bowiem przypuszczać, iż udałoby się wypełnić czas obecnych wiernych ponad tygodniowym programem religijnym. Z drugiej strony, to może być tylko wybieg autora tekstu, by podkreślić niezwykłe znaczenie tego wydarzenia w religijności wiernych.

Z powyższych ustaleń wynika jednak fakt, iż wybór przez ksienię Gertrudę i zapewne skonsultowana z władzami kościelnymi i dworem książęcym data rozpoczęcia pokanonizacyjnych uroczystości ku czci św. Jadwigi, inicjujących jej kult na rodzimej ziemi, nie była przypadkowa a podporządkowana została zwyczajom heortologii kościelnej (nauka o roku liturgicznym, oraz analizie i znaczeniu świąt religijnych), co zapewniło wysoką rangę i liczny udział wiernych w obchodach trzebnickich.

czytaj na następnej stronie