Dzieło księżnej Izabelli

Pałac Czartoryskich w Puławach konkurował z dworem królewskim.

Datą przełomową w historii Puław był rok 1782, kiedy po śmierci księcia Augusta Czartoryskiego rezydencję puławską objął książę Adam Kazimierz Czartoryski z żoną Izabellą. Do Puław na stałe przenieśli się w 1784 r. wraz z plejadą artystów, architektów i planistów ogrodowych, którzy mieli wprowadzić tu zmiany. Ich dwór, zwany Polskimi Atenami, był ważnym ośrodkiem życia politycznego, społecznego, a zwłaszcza kulturalnego, konkurując skutecznie z dworem królewskim.

W 1792 r. rodzina Czartoryskich wyjechała do Anglii. Tutaj doszły ich wiadomości o zniszczeniu i splądrowaniu Puław w trakcie wojny polsko-rosyjskiej. Księżna Izabella wróciła w 1796 r. do zniszczonych Puław i przystąpiła wraz z gronem przyjaciół i sług do restauracji rezydencji. Pozostając pod wrażeniem ostatnio zwiedzanych parków angielskich, postanowiła stworzyć rezydencję otoczoną ogrodem w zupełnie nowym stylu.
 

Domek gotycki w parku był pierwszym w Polsce muzeum.

We wzniesionej w ogrodzie świątyni Sybilli, będącej repliką świątyni Westy z Tivoli pod Rzymem, znalazły się pamiątki narodowe po wielkich Polakach, królach i hetmanach, jak np. miecze ofiarowane przez wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego Władysławowi Jagielle przed bitwą pod Grunwaldem, chorągwie spod Grunwaldu, szabla Stefana Batorego, chorągwie i laski marszałkowskie.