Johann Sebastian Bach: życie - dzieło - człowiek

W roku 1723 Johann Sebastian Bach obejmuje posadę kantora przy kościele Św. Tomasza w Lipsku, którą udaje mu się utrzymać przez 27 lat. Po objęciu posady Bach zostaje zobowiązany do podpisania umowy z radą miasta, w której jasno przedstawiono mu obowiązki i nakazy jakie musiał wypełniać. Wyjechać z miasta Lipska mógł jedynie za zezwoleniem burmistrza, musiał uczyć chłopców śpiewu i gry na instrumentach oraz towarzyszyć chórowi uczniowskiemu na pogrzebach. Przed definitywną nominacją musiał również poddać się egzaminowi z zasad wiary (co było w zwyczaju), który zapewne złożył pomyślnie oraz podpisać formułę Concordii (pismo symboliczne luteranizmu regulujące sporne kwestie teologiczne), bez której podpisu nie można było nikogo zatrudnić w elektorskiej Saksonii. W szkole kantor zajmował miejsce zaraz po prorektorze, czyli trzecie z rzędu i zobowiązany był do udzielania trzech lekcji dziennie. Bach uczył więc głównie śpiewu, a w wyższych klasach również i łaciny. Sytuacja finansowa szkoły nie wyglądała wówczas najlepiej, a mieszkańcy miasta, choć cenili sztukę, pieniędzy na nią nie dawali. Młodzi uczniowie śpiewali więc na ulicach, głównie w okresie świątecznym, zbierając datki na potrzeby szkoły.

Oczywiście do obowiązków kantora należało dbanie o oprawę muzyczną nabożeństw zwykłych jak i wszelkich uroczystości kościelnych. Chóry, jakimi dysponował Bach składały się głównie z alumnów i liczyły najczęściej do 12 śpiewaków. W orkiestrze potrzeba było nieco więcej, bo około 18-20 muzyków. Rada miejska dawała mu do dyspozycji 8 trębaczy, luki musiał więc wypełniać uczniami (2-3 do pierwszych skrzypiec, podobnie do drugich, do altówki i wiolonczeli po dwóch, do "wiolonu" (czyli kontrabasu) – 1, 2-3 do obojów, 1-2 do puzonów, fletów i trąbek). Z pewnością niejedna kantata instrumentowana jest właśnie tak, a nie inaczej, ponieważ Bach w danym okresie dysponował takimi tylko instrumentami. Kantaty śpiewano co niedzielę, z wyjątkiem trzech ostatnich niedziel adwentu i sześciu wielkiego postu; dochodziły do tego trzy święta maryjne, Nowy Rok, święto Trzech Króli, Wniebowstąpienie, dzień św. Jana i św. Michała i święto Reformacji: w sumie więc 59 kantat rocznie. Bach napisał pięć roczników utworów kościelnych, z tego około stu uważa się za zaginione.

Nabożeństwa w obu głównych kościołach Lipska rozpoczynały się o godzinie siódmej. Po przygrywce organowej następował motet, potem Introitus, z kolei Kyrie, śpiewane raz po niemiecku raz po łacinie. Gloria intonowane było od ołtarza, na co odpowiadał albo chór "et in terra pax", albo gmina zniemczonym: Allein Gott in der Höh' się Ehr'. Po kolekcie czytano Epistołę czy też raczej ją śpiewano według dawnej psalmodii. Z Epistołą łączyła się pieśń całej gminy, po czy duchowny śpiewał Ewangelię, intonując także i Credo. Potem zaczynał preludiować organista, trzymając się przy tym głównie tonacji, które potrzebne były do nastrojenia instrumentów. Na znak kantora przestawał grać: rozpoczynała się kantata. Na zakończenie śpiewano pieśń: Wir glauben all' an einen Gott. Kantata trwała przeciętnie około 20 minut po czym następowało godzinne kazanie. Po kazaniu następowała modlitwa i błogosławieństwo oraz pieśń gminy wprowadzająca w drugą część nabożeństwa, czyli Komunii. Podczas Komunii śpiewano zazwyczaj pieśni niemieckie; Bach towarzyszył wtedy na organach – miał wówczas sporo czasu na preludiowanie i fantazjowanie. Po Komunii (około godziny jedenastej) następował skromny posiłek w szkole, po czym za kwadrans dwunasta rozpoczynało się małe nabożeństwo z kazaniem (bez udziału chóru). Nieszpory rozpoczynały się kwadrans po pierwszej motetem. Po różnych modlitwach i pieśniach gminy następowało kazanie, zwykle na temat Epistoły, po nim niemiecki Magnificat. Na zakończenie śpiewano Nun danket alle Gott. Nabożeństwa świąteczne przeładowane były muzyką, śpiewano również stare hymny, a podczas nieszporów w Wielki Piątek wykonywano pasję (od roku 1766 przeniesiono wykonywanie pasji na nabożeństwa poranne, później zniesione je całkowicie).

W Lipsku nie doceniano mistrzostwa w grze, jak i twórczości Bacha. Radzie miasta nie podobały się poczynania kantora, który starał się dążyć do podniesienia poziomu artystycznego muzyki kościelnej jak i kultury muzycznej miasta Lipska. Konflikty z radą nasilały się. Zmniejszono mu wynagrodzenie i próbowano go przenieść na elementarny poziom nauczania w szkole. Sytuacja poprawiła się nieznacznie po przyjściu nowego rektora, który żywo interesował się muzyką i znał Bacha. Przyjaźń rektora nie była jednak dla Bacha dostateczną gwarancją zaniechania przyszłych upokorzeń stąd też powziął plan ubiegania się w Dreźnie o tytuł nadwornego kompozytora. W 1747 roku wyjeżdża do Berlina i Poczdamu do syna Emanuela, będącego tam klawesynistą na dworze pruskiego króla Fryderyka II. Owocem tej wizyty było dzieło Musikalisches Opfer (Ofiara muzyczna), zadedykowane królowi. W 1749 roku wskutek katarakty zaczyna tracić wzrok, a pod koniec roku zupełnie ślepnie. Umiera 28 lipca 1750 roku otoczony najbliższą rodziną i gronem uczniów.