1918 – portret zbiorowy

Nie koncentruje uwagi na najważniejszych postaciach tamtej epoki czy formacjach politycznych wspierających ich wysiłek i utożsamiających się z ich koncepcjami. To zbiór 29 krótkich szkiców portretujących tamtą rzeczywistość w bardzo różnym wymiarze – społecznym, politycznym, gospodarczym. Na kartach książki ożywają biografie najważniejszych postaci polityków, działaczy społecznych, duchownych, ale także kraj- obrazy ziem tworzących później II Rzeczpospolitą z ich specyfiką, regionalnymi uwarunkowaniami narodowościowymi i religijnymi. W książce opisany jest wysiłek pokolenia, które, wykorzystując koniunkturę w Europie, potrafiło stworzyć zręby niepodległego państwa.

Wielkim walorem książki są liczne ilustracje, często mało znane, odnalezione w zbiorach archiwalnych i muzealnych oraz prywatnych kolekcjach. Dokumentują fragmenty miast, dzisiaj wyglądające zupełnie inaczej, albo miejsca, których nie ma. Wreszcie są tam twarze ludzi – powszechnie znanych i niemal całkowicie zapomnianych, choć wówczas ich działalność rozpalała wielkie emocje społeczne.

W opowieści Skibińskiego rok 1918 charakteryzuje się erupcją różnych aktywności podejmowanych nie tylko przez Polaków, ale także przedstawicieli innych narodów, mieszkających razem z nami. Dostrzeżenie ich to zaleta tego opracowania. Wielką wagę autor przykłada do ram ustrojowych tworzonego państwa, analizując m.in., jak wielki wpływ na tamtą rzeczywistość miało prawo, różne w każdym z zaborów, które należało szybko scalić i ujednolicić. Ważnym elementem integracji całego terytorium był system dróg i kolei, co Skibiński także opisuje w ciekawym szkicu „Jak dojechać z Warszawy do Lwowa”. Zmorą zaś tamtych dni była ostra grypa zwana hiszpanką, która w krótkim czasie zabiła więcej ludzi, aniżeli później poległo na różnych frontach I wojny światowej, co często determinowało losy współczesnych bardziej niż wydarzenia polityczne.

Każda z 29 opowieści jest dobrze udokumentowana oraz interesująco opowiedziana. Całość tworzy rozciągnięty w czasie i przestrzeni portret roku 1918 oraz kilku następnych miesięcy na ziemiach polskich.

  Paweł Skibiński "Polska 1918". Wyd. Muza, Warszawa 2018ss. 608