Gatunek wiecznie żywy

KONKURS: Rok Słowackiego

Różne padają odpowiedzi na pytanie o to, który film uznać należy za pierwszego reprezentanta filmu gangsterskiego w dziejach kina. Jedni za takowy uważają „Muszkieterów z Pig Alley” Davida Warka Griffitha, z 1912 roku. Inni przyznają pierwszeństwo „Małemu Cezarowi” Mervyna Le Roya, z roku 1931. Warto jednak pamiętać, że gdyby nie westernowy entourage za protoplastę gatunku można by uznać również „Napad na ekspres” Edwina S. Potera z 1903 roku. Wśród historyków kina i krytyków filmowych najbardziej rozpowszechniona zdaje się być ta druga opinia.

Przed „Małym Cezarem” gangster pojawiał się w kinie rzadko, nie znaczy to jednak, że był nieobecny. Pierwszy raz, literalnie, w tytule filmu zostaje on wymieniony w roku 1913, w filmie „Dziewczyna i gangster”. Termin ten oznaczał jednak wówczas bardziej chuligana. Pierwsze filmy o gangsterach, które na dłużej pozostały w historii kina zrealizował Jospeh von Sterneberg, są to „Ludzie podziemi” (1927) i „Życie zaczyna się jutro” (1928). Miały one klimat i nastrój, który stanie się dla tego gatunku typowy. Swoisty romantyzm, samotnego i odtrąconego przez wszystkich bohatera. Trudno jednak nawet te filmy uznać za zapowiedź gatunku w formie w jakiej narodził się on na początku następnej dekady.

Filmem, który bezpośrednio zapowiada nadejście właściwego filmu gangsterskiego jest „Broadway” (1929) Paula Fejosa – znajdujemy tu już wzory i motywy dla gatunku typowe: rywalizację gangów, atmosferę nocnych klubów, gwałtowne zabójstwa, dziewczyne – świadka zbrodni i postać człowieka niesłusznie o przestępstwo posądzonego.

Złota era filmu gangsterskiego przypada na okres kina klasycznego, kina stylu zerowego. Jednym z jego elementów – obok systemu gwiazd i systemu studiów – był system gatunków, spośród których najważniejszym, królewskim był właśnie film gangsterski. Dwa czynniki miały największy wpływ na rozwój filmu gangsterskiego i jego awans w hierarchii gatunków filmowych na początku lat trzydziestych – sytuacja społeczna w Stanach Zjednoczonych i przełom dźwiękowy w kinie.

Aby mógł narodzić się film gangsterski musiał pojawić się jego bohater – gangster, a wraz z nim cała jego otoczka, zjawisko gangsteryzmu. Ma to miejsce w Stanach Zjednoczonych w pierwszej połowie lat dwudziestych. Sprzyja temu ówczesne amerykańskie prawo, bardzo restrykcyjne, pełne zakazów i ograniczeń (m. in. prostytucji i gier hazardowych). Dodatkowo w 1919 roku zostaje uchwalona, a w styczniu roku następnego wprowadzona w życie osiemnasta poprawka do konstytucji, tak zwany akt Volsteada, wprowadzająca prohibicję.

Gangsterzy opanowali objęte zakazem dziedziny życia. Przynosiły one oczywiście ogromne zyski. Zniesienie prohibicji w 1933 roku nie miało już wielkiego wpływu na działalność gangów, które do tego momentu zapewniły już sobie inne źródła dochodu, takie jak wpływ na związki zawodowe, ściąganie haraczy od właścicieli wielkich przedsiębiorstw, szantaż (np. korumpowanych uprzednio przedstawicieli różnych szczebli władzy), a w niedalekiej przyszłości handel narkotykami.